Η Ελληνική Επανάστασις του 1821, αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα της νεώτερης παγκόσμιας ιστορίας. Αποτελεί μοναδικό γεγονός, το οποίο όχι μόνο δεν προήλθε από άλλα αντίστοιχα γεγονότα της ίδιας ιστορικής περιόδου αλλά ούτε καν σχετίζεται με αυτά. Είναι αυτόνομο ιστορικό γεγονός πνευματικού μεγαλείου, μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία για το μέγεθος της αυταπάρνησης και της αυτοθυσίας των πρωταγωνιστών του.
Υπάρχει και υποστηρίζεται – δυστυχώς και εντός των συνόρων – η εσφαλμένη άποψη ότι η Ελληνική Επανάσταση έχει ως πρόδρομό της την αντίστοιχη Γαλλική.
Το γεγονός ότι η Γαλλική επανάσταση προηγήθηκε χρονικά δεν αποτελεί επιχείρημα, καθόσον πλήθος από ανεπιτυχή ελληνικά κινήματα προηγήθηκαν της Γαλλικής, με τελευταίο τα “Ορλωφικά” που ήταν κατά δέκα εννέα έτη προγενέστερό της, οπότε κατ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε ότι η Γαλλική Επανάσταση υπήρξε συνέχεια των Ελληνικών κινημάτων που προηγήθηκαν χρονικά από αυτήν.
Οποιοσδήποτε τέτοιος συσχετισμός γίνεται τίθεται σε λανθασμένη βάση καθόσον τα δύο γεγονότα, εκτός του ότι αποτελούν ένοπλες εξεγέρσεις, δεν έχουν άλλα ουσιαστικά κοινά σημεία.
Πρώτα – πρώτα τα αντίστοιχα πνευματικά κινήματα που προετοίμασαν τις δύο επαναστάσεις, ο Ευρωπαϊκός και ο Ελληνικός διαφωτισμός, όχι μόνο δεν είχαν κανένα κοινό σημείο, αλλά ήταν δύο εντελώς αντίθετες πνευματικές κινήσεις. Ο Ευρωπαϊκός διαφωτισμός πάνω στις αρχές του οποίου στηρίχθηκε η Γαλλική επανάσταση ήταν άθεη πνευματική κίνηση ενώ ο Ελληνικός διαφωτισμός είχε ως κυρίαρχο στοιχείο την προσήλωση στις αρχές της Ορθοδοξίας.
Κάποιοι, δυστυχώς και μέσα στην πατρίδα μας, ισχυρίζονται ότι ο Ελληνικός διαφωτισμός είναι κλάδος του μεγάλου κορμού του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Είναι μία άποψη εντελώς αστήρικτη. Καμία σχέση δεν έχει ο “διαφωτισμός” του Βολταίρου, του Ντιτερό και των λοιπών αθέων εγκυκλοπαιδιστών της δύσεως, με τον Ελληνικό διαφωτισμό του φιλοκαλικού κινήματος, των ειρωνικά αποκαλουμένων Κολλυβάδων.
Το Φιλοκαλικό κίνημα είναι ένα κίνημα αυτοθυσίας απέναντι στην προσπάθεια διείσδυσης των εξ Εσπερίας καινοτόμων, στην ιερή παράδοση του γένους, άρα η μοναδική σχέση που έχει με τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό είναι η αντίθεσή του προς αυτόν. Ξεκίνησε το 1754 από την Σκήτη της Αγίας Άννης του Αγίου Όρους, ως κίνηση αντίστασης στις καινοτομίες στην πίστη που είχαν αρχίσει να εισρέουν από την Δύση. Μεγάλοι πρωταγωνιστές του ο Αθανάσιος Πάριος, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Κύριλλος Λούκαρις, ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Ως προς τον τελευταίο υπάρχουν διάφορες ενστάσεις σχετικά με το κατά πόσο το έργο του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί διαφωτισμός, προφανώς επειδή δεν μας άφησε συγγραφικό έργο. Όμως μόνο τα διακόσια κατώτερα και τα δέκα ανώτερα σχολεία που ίδρυσε ο Άγιος αποτελούν την μεγαλύτερη απόδειξη για το ότι το έργο του ήταν πραγματικός διαφωτισμός.
Το Φιλοκαλικό κίνημα είχε να αντιτάξει απέναντι στην προσήλωση στην ύλη, που ήταν και παραμένει μέχρι σήμερα η κρατούσα αντίληψη του Δυτικού (Ευρωπαϊκού) τρόπου ζωής, το ψυχικό σθένος και το πνεύμα αυταπάρνησης της Ορθόδοξης παράδοσής μας. Από τους πρωταγωνιστές του συντελέσθηκε η πνευματική αφύπνιση του γένους, της οποίας καρπός είναι η επανάσταση του 1821.
Σαν γνήσια ορθόδοξη πνευματική κίνηση που ήταν το φιλοκαλικό κίνημα, έπρεπε οι πρωταγωνιστές της να περάσουν και από τις δοκιμασίες που επιτρέπει σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο Ύψιστος, προς δόξαν των υπέρ πίστεως αγωνιζομένων. Οι πρωταγωνιστές του συκοφαντήθηκαν, διώχθηκαν, τους επιβλήθηκαν επιτίμια αλλά στο τέλος όχι μόνον δικαιώθηκαν και αποκαταστάθηκαν αλλά και αγίασαν για τον υπέρ της πίστεως αγώνα των.
Οι εκπρόσωποι του φιλοκαλικού κινήματος, θεωρούσαν ότι η επιστημονική γνώση πρέπει απαραίτητα να συνδυάζεται με την εσωτερική καλλιέργεια και όταν δεν συνδυάζεται, τότε “σκοτίζει το μυαλό”, ενώ οι εκπρόσωποι του Δυτικού διαφωτισμού στηρίζονταν μόνο στην “θύραθεν” παιδεία, δηλαδή στην στείρα επιστημονική γνώση. Αυτού του ελλειπούς, του χωρίς πνεύμα διαφωτισμού παιδί είναι η Γαλλική επανάσταση και ως καρπός ελαττωματικού δένδρου κληρονόμησε όλα τα ελαττώματα του και συνεχίζει να υφίσταται η ανθρωπότητα τις συνέπειες από το αντίθεο πνεύμα που επικράτησε μετά την Γαλλική επανάσταση και συνεχίζει να κυριαρχεί μέχρι και σήμερα.
Η εσφαλμένη και σκόπιμα καλλιεργούμενη αντίληψη ότι στην Δύση υπήρχε φως και στην ανατολή πυκνό σκότος, η οποία καλλιεργήθηκε από την μισσαλόδοξη Θρησκευτική προπαγάνδα της Δύσεως και των εντός των συνόρων ενεργουμένων της, είχε και Έλληνες οπαδούς.
Ο Κοραής, οπαδός των αρχών του δυτικού διαφωτισμού και εχθρός του Φιλοκαλικού κινήματος, εργάσθηκε με ζήλο υπέρ των ιδεών της Γαλλικής επανάστασης και υπέρ της Γαλλικής πολιτικής στην Ανατολή. Ενώ δεν έβγαλε λέξη για τα αίσχη των ομοϊδεατών του Γάλλων Δημοκρατικών στα Επτάνησα, ήταν λαλίστατος κατά των Πατέρων του φιλοκαλικού κινήματος. Είναι γνωστές οι απαράδεκτες από κάθε πλευρά ύβρεις του εναντίον του Αθανασίου Παρίου, του ανθρώπου που αν μη τι άλλο δημιούργησε εκ του μηδενός υψηλού επιπέδου σχολείο και για είκοσι και πλέον έτη μάθαινε γράμματα στους πατριώτες του τους Χιώτες.
Η άποψη του Κοραή “ότι πρέπει να προσομοιάσωμεν προς τα πεπολιτισμένα έθνη της δύσεως”, συνεχίζει και σήμερα να έχει οπαδούς και να ταλανίζει ως πρακτική τις αρχές του Ελληνισμού.
Ο Κοραής, προφανώς από έλλειψη γνώσης για το τι κατάσταση επικρατούσε στην πατρίδα του, την οποία δεν την επισκέφθηκε ούτε αφού απελευθερώθηκε, συγκρίνοντας τα ευρωπαϊκά κινήματα με την Ελληνική Επανάσταση λέει: “Αι επαναστάσεις της φωτισμένης Ευρώπης γίνονται από έν μέρος του έθνους κατά του λοιπού, αλλά εις την Ελλάδα είναι άπαντες σύμφωνοι κατά των ξένων”. Φωτισμένη λοιπόν για τον Κοραή η Ευρώπη, και μη φωτισμένη η Ελλάδα, όταν η άποψη αυτή, καταρρίπτεται από μελέτες ξένων, μη Ορθοδόξων επιστημόνων, όπως ο μη διακρινόμενος για τα φιλελληνικά του αισθήματα Γ.Φίνλεϋ και ο γνωστός Βυζαντινολόγος Στήβεν Ράνσιμαν, οι οποίοι τεκμηριώνουν το ότι ο μέσος Έλληνας τον 18ο αιώνα ήταν ο πλέον εγγράματος Ευρωπαίος. Άλλωστε εκείνη την εποχή λειτουργούσαν σε όλη την έκταση του Ελληνισμού δύο χιλιάδες σχολεία, που δημιουργούσαν μία αναλογία ανά κάτοικο την οποία δεν την είχαν ούτε οι ελεύθερες Ευρωπαϊκές χώρες.
Εκτός όμως από τις διαφορές στα πνευματικά κινήματα που προετοίμασαν τις δύο επαναστάσεις, υπάρχουν σημαντικότατες διαφορές και στις ίδιες τις επαναστάσεις
– Η Γαλλική Επανάσταση ήταν ταξικός αγώνας, καθόσον στρέφονταν εναντίον της άρχουσας τάξης, ενώ η Ελληνική δεν ήταν ταξικός αλλά εθνικός αγώνας.
– Η Γαλλική Επανάσταση είχε υλιστικές επιδιώξεις, καθόσον στρέφονταν εναντίον των φεουδαρχών, ενώ η Ελληνική είχε ανώτερες πνευματικές επιδιώξεις, γιατί αποσκοπούσε στην προσπάθεια για αναστήλωση των ιερών και οσίων του γένους.
– Η Γαλλική Επανάσταση δεν προκλήθηκε επειδή κινδύνευε η εθνική υπόσταση των Γάλλων ενώ ένας από τους λόγους που προκάλεσαν την Ελληνική ήταν ο κίνδυνος να χαθεί η Εθνική υπόσταση του γένους από τους συνεχείς διωγμούς.
– Η Γαλλική επανάσταση ήταν εμφύλια αναμέτρηση, ενώ η Ελληνική ήταν εθνική εξέγερση εναντίον αλλοφύλλων. Ο Κοραής αναφέρει σχετικά: “Αι επαναστάσεις της φωτισμένης Ευρώπης γίνονται από έν μέρους του Έθνους κατά του λοιπού, αλλά εις την Ελλάδα είναι άπαντες σύμφωνοι κατά των ξένων”.
– Το εκκλησιαστικό κατεστημένο αποτέλεσε εχθρό της Γαλλικής επανάστασης ενώ η “Εθναρχούσα Εκκλησία” αποτέλεσε τον ουσιαστικότερο παράγοντα της επιβίωσης του γένους στα 400 χρόνια σκλαβιάς αλλά και σημαντικότατο πρωτεργάτη της επανάστασης. Ο Κοραής σχολιάζοντας την θέση της εκκλησίας σε σχέση με τα άλλα Ευρωπαϊκά κινήματα αναφέρει: “Εις τους πολέμους της επαναστάσεώς μας (της Γαλλικής ) η θρησκεία ευρίσκεται από το έν μέρος και η ελευθερία από το άλλο. Εδώ (στην Ελληνική Επανάσταση) είναι ενωμένα και τα δύο τούτα ιερά ονόματα. Ο Ελληνικός στρατός οδηγείται υπό τας σκιάς των αγίων μαρτύρων”.
Από τα παραπάνω είναι προφανέστατο το ότι η Ελληνική Επανάσταση δεν είχε καμία σχέση με την αντίστοιχη Γαλλική. Η Ελληνική Επανάσταση είχε ως κίνητρό της τον αγώνα “για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδος την ελευθερία” και ως σύνθημά της το “Ελευθερία ή θάνατος” και όχι τις πομπώδεις και συνήθως χωρίς περιεχόμενο υλιστικές αρχές της Γαλλικής Επανάστασης. Οι προσπάθειες συσχετισμού των και μάλιστα με την διάθεση να θεωρηθεί η Ελληνική Επανάσταση και ο Ελληνικός διαφωτισμός ως αποτέλεσμα, ως κλάδος των αντίστοιχων Ευρωπαϊκών, είναι και αστήρικτες και ύποπτες.
(25-3-2016)
